“Hepimiz gelecek hakkında endişelenmeliyiz; çünkü yaşamlarımızın kalan kısmını orada geçireceğiz.”
Charles F. Kettering,
(Amerikalı Mucit ve 300’ e aşkın patentin sahibi)
Küresel ısınma, hava kirliliği, ozon tabakasının incelip delinmesi, doğal hayatın zarar görmesi, türlerin ve ormanların yok olması, temiz su kaynaklarının tükenmesi, deniz kirliliği… Bu büyük tehditlere karşı elimizden gelen her şeyi yapmamız gerektiği giderek daha iyi görülüyor. Dünyanın doğal sistemlerinin ihmal edilmeye devam etmesinin sadece bizlere değil, çocuklarımızı da etkileyeceği gerçeğinin şimdi daha iyi farkına varıyoruz. Bu farkındalık ekolojik dönüşüm, sürdürülebilirlik ve yaşanabilir şehir fikirlerini daha da değerli kılıyor.
En genel ifadesi ile şehir: Tarım dışı ve tarımsal üretimin denetlendiği, dağıtımın koordine edildiği ekonomisi bunu destekleyecek şekilde tarım dışı üretime dayalı bulunan, teknolojik değişmenin beraberinde getirdiği teşkilatlanma, uzmanlaşma ve iş bölümünün en yüksek düzeye ulaştığı, geniş fonksiyonların gerektirdiği nüfus büyüklüğü ve yoğunluğuna varmış, toplumsal heterojenlik ve entegrasyon düzeyi yükselmiş karmaşık ve dinamik bir mekanizmanın sürekli olarak işlediği insan yerleşmesidir. Günümüzde şehirler kalabalık nüfusu, çarpık şehirleşme ile yaşanabilir ortam özelliğini giderek kaybetmektedir. Özellikle hala etkisi devam eden Covid-19 salgını şehir hayatının toplumsal, siyasi ve ekonomik açıdan yeniden değerlendirilmesi gerçeğini ortaya çıkarmıştır.
Sürdürülebilir şehir yaklaşımı bağlamında salgın öncesi gündeme gelmiş olan “15 dakikalık şehir” konsepti salgın ile birlikte gelişme fırsatı yakalamıştır. “15’ dakika” fikri günlük temel ihtiyaçlara en kısa mesafede ulaşmayı sağlayan bir planlama yaklaşımıdır. Konseptin yaklaşımı günlük şehir hizmetlerini geliştirerek aidiyeti arttırmak ve bölgeleri merkezileştirmek olarak tanımlanabilir. Şehirlerin fonksiyonları; saygınca bir yaşam, iyi çalışma şartları, bireylerin ihtiyaçlarını karşılama, eğitim koşulları ve avantajları barındırma, yaşayışı, hayatı, sağlığı, varlığı ve geçimi kapsayan birlik ve bütünlük, rekreasyon faaliyetleri olarak sıralanabilir. “15 dakikalık şehir” konseptini şehrin fonksiyonlarını etkin ve verimli kılmak için bir araç olarak değerlendirebiliriz. Şehir içerisinde gereksiz seyahati azaltmak, daha fazla kamusal alan sağlamak, sokak yaşamını hareketlendirmek, mahalle topluluk hissini güçlendirmek, insan ihtiyaçlarına dayalı bir şehir ritmi yakalamak, çok amaçlı mekanlar tasarlamak, aynı zamanda mikro seviyede hareketliliği üst seviyeye çıkartarak kriz durumlarında da ulaşım konusunda dayanıklılık sağlamak konseptin hedefleri arasındadır. Sürdürülebilir şehir tasarım düşüncesinin bir parçası olan konsept, araba kullanımını ve karbon emisyonlarını azaltmaya yardımcı olmakta ve şehirde yaşayanların kamusal hizmetlerden yararlanmak için ulaşımda fazla vakit harcamamalarını ve işe gidip gelme sürelerini kısaltmayı odağına koymaktadır. Yakınlık, çeşitlilik, yoğunluk ve her yerde bulunma olmak üzere dört ana ilke çerçevesinde dizayn edilen bu konsepte göre mahalle ölçeğindeki kamusal alanlar yaşamak, çalışmak, tedarik etmek, ilgilenmek, öğrenmek ve eğlenmek olmak üzere altı sosyal işlevin tamamını yerine getirebilmelidir.
“15 dakikalık şehir” konsepti literatüre kazandıran Carlos Moreno katıldığı bir konferansta yaptığı konuşmada “Şehirler insanlar tarafından yaratılan en karmaşık sistemlerdir. Karmaşık bir sistemin özelliklerinden biri, evrimini tahmin etmenin mümkün olmamasıdır. Şehirleri karmaşık sistemler olarak görmemiz ve uyarlanabilir çözümler üretmenin yeni yollarını hayal etmemiz gerekiyor. Akıllı şehir yerine yaşayan şehri bu şekilde önermeye geldim. Teknoloji tarafından kontrol edilen bu şehir fikrinden vazgeçmeliyiz!” diyerek karmaşık ve belirsizliğin hakim olduğu günümüz dünyasında sürdürülebilir şehir yönetiminin savunduğu konseptle mümkün olduğunu ortaya koymuştur. “15 dakikalık şehir” projesinin politikasını “kentsel dönüşümün merkezine insanı koymak” olarak tanımlayabiliriz. “15 dakikalık şehir” konsepti Paris başta olmak üzere, Houston, Milano, Brüksel, Valencia, Chengdu ve Melbourne gibi şehir yönetimleri tarafından benimsenmiş ve uygulama noktasında faaliyetler planlanmıştır. Konseptin Dünyaca bilinirliliğini artıran Paris Belediye Başkanı Anne Hidalgo’nun 2020 yılında Belediye Başkanlığı seçimlerinde vadettiği projelerden bir tanesi “Ville Du Quart D’Heure” yani “15 dakikalık şehir” idi. Paris Belediye Başkanı, aldığı kararlarla Paris’in ortasından geçen Sen Nehri’nin her iki kıyısında yer alan otoyolları da bu süreç içinde trafiğe kapattı. Ayrıca kent merkezinden geçen bazı altı şeritli yolları yeniden düzenleyen kararları da bu kapsamda görmemiz gerekiyor. Başkan, araba kullanımına dair verdiği bu kararlara bölgenin daha yeşil olması için yeni projeleri uygulama kararlarını da ekledi. 15 Dakikalık Şehir modeli, yaya ve bisiklet ulaşımına öncelik veriyor. Başkan Hidalgo’nun 2024 yılına kadar Paris’in her sokağına, bisiklet yolunun yapılması için yaklaşık 650 kilometrelik bisiklet yolu için 350milyon Avro değerinde bir bütçe ayırdığı kamuoyu ile paylaşılmıştır.
“15 dakikalık şehir” konseptinin en önemli amaçlarından biri de şehirde yaşayan insanların fiziksel aktivite düzeyini artırmaktır. Öncelikle fiziksel aktivite nedir? Tanımına bir bakalım: “Günlük yaşam içerisinde, iskelet kasları kullanılarak yapılan ve enerji harcanmasını gerektiren her hareket” fiziksel aktivite olarak tanımlanır. Fiziksel aktivite insanların fiziksel ve ruhsal sağlıklarını arttırabilecek temel yollardan birisidir. Fiziksel aktivite birçok bulaşıcı olmayan hastalık riskini azaltmakta ve sosyal entegrasyonu ve toplumsal katılımcılığı artırarak topluma yarar sağlamaktadır.
Fiziksel aktivite ile sağlık arasında doğrusal bir ilişki vardır. Dünya çapında ölümlerin dördüncü önde gelen nedeni olan inaktivite sağlık, ekonomik, çevresel ve sosyal açıdan sonuçları olan küresel bir sorun olarak ele alınmalıdır. Fiziksel hareketsizlik, dünya çapında koroner kalp hastalığından kaynaklanan hastalık yükünün yaklaşık %6’sına, tip 2 diyabetin %7’sine, meme kanserinin %10’una ve kolon kanserinin %10’una neden olmaktadır. En son yapılan fiziksel aktivite araştırmalarında ergenlerin %81’inin (erkeklerin %77,6’sı ve kızların %84,7’si) fiziksel olarak yeterince aktif olmadığını göstermektedir. Yetişkinler arasında yetersiz fiziksel aktivite oranı %27,5 (erkeklerde %23,4 ve kadınlarda %31,7)’ dir.
Özellikle şehir yaşamının monotonluğu içinde sıkışıp kalan insan birçok olumsuz çevresel etkenin (yoğun iş temposu, baskı, yorgunluk vb.) tesiri altında kalmaktadır. İnsanların ikamet ettiği yer ile çalıştığı işyerinin farklı lokasyonda olması nedeniyle trafikte geçen süreler şüphesiz en önemli hareketsiz yaşam nedenidir. Diğer nedenler arasında şehirlerde fiziksel aktivite yapılacak mekanların az olması, bisiklet yollarının sınırlı olması gibi birçok neden vardır. İş yaşamı dışında televizyon, sosyal medya ve bilgisayar karşısında geçen uzun zamanlar özellikle çocuk ve gençlerde bir bağımlılık haline gelerek hareketsiz yaşam kültürünün başlıca unsurları haline gelmiştir.
Sonuç olarak şehirlerin, yayaların ve bisikletlilerin ihtiyaçlarına göre dizayn edilmesi düşüncesi, araba odaklı şehirsel gelişimden sonra bir tür öze dönüştür diyebiliriz. Bu bağlamda “15 dakikalık şehir” konsepti şehir tasarımı ile aktif yaşamı sentezleyerek şehirlerimizi daha yaşanabilir kılacak. “Aktif Şehir” ve “15 Dakikalık Şehir” kavramlarını önümüzdeki günlerde daha sık duyacağız.
Asiye ZOROĞLU
KAYNAKÇA
AKTAY Hatice, “Yaşanabilir Şehirler Forumu ‘COVID-19 Sonrası Şehirler’ Teması ile Gerçekleşti”, 15 Kasım 2020, https://www.sivilsayfalar.org/2020/11/15/yasanabilir-sehirler-forumu-covid-19-sonrasi-sehirler-temasi-ile-gerceklesti/ Erişim Tarihi: 12.08.2022
ALPÖZGEN ZENGİN Ayşe Arzu Razak Özdinçler, “Fiziksel Aktivite ve Koruyucu Etkileri” www.dergipark.org.tr, DOI: 10.17681/hsp.18017, 2016, 231971 (dergipark.org.tr), Erişim Tarihi: 13.08.2022
BİTİREN Gökhan, “Yaşam Kalitesini Yükseltebilecek Proje: “15 Dakikalık Şehir” Nedir?”
19 Mart 2021, https://listelist.com/15-dakikalik-sehir-projesi/ Erişim Tarihi: 15.08.2022
CAVILL Nick, Sonja Kahlmeier ve Francesca Racioppi, ”Dünya Sağlıklı Kentler Birliği, Avrupa’da Fiziksel Aktivite ve Sağlık: Eyleme Geçirecek Kanıtlar” 2008, avrupafizikselaktivite.pdf (skb.gov.tr) Erişim Tarihi: 16.08.2022
DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ, 2009, www.who.int . Fiziksel aktivite (who.int), Erişim Tarihi: 16.08.2022
ES Muharrem, Hamza Ateş, www.dergipark.org.tr, “Kent Yönetimi, Kentlileşme ve Göç: Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/9112, Erişim Tarihi: 17.08.2022
EKOYAPI Dergisi, “15 Dakikada Şehir Konsepti 2021 Obel Ödülünü Kazandı”, 17 Mart 2022, https://www.ekoyapidergisi.org/15-dakikada-sehir-konsepti-2021-obel-odulunu-kazandi Erişim Tarihi: 18.08.2022
GÜRSOY Oğuzkan, Doç. Dr. Uğur Sadioğlu, “21. Yüzyılda Kente İlişkin Olarak Ortaya Çıkan Yeni Karvramlar” , Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, DOI: 10.33630/ausbf.995115, 01.04.2021
ÖZCAN Şerif, Cenk Hamamcıoğlu, İedalkent, ISSN:1307-9905 E-ISNN:2602-2133, Sayı:34 Cilt:12., Yıl:202-3, 1090-1124 DOI:10.31198/idealkent.1002698, “Covid-19 Pandemi Sürecinde Kentsel Hareketlilik: Dünya Örnekleri ve Ankara Deneyimleri” https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2002111 Erişim Tarihi: 18.08.2022
www.insaatdunyasi.com.tr, “Mahalle Olgusuyla 15 Dk’lık Yeni Kent Konseptleri Kurgulanmalı“, 10.05.2021, https://www.insaatdunyasi.com.tr/bolumler/makale/mahalle-olgusuyla-15-dk-lik-yeni-kent-konseptleri-kurgulanmali/ Erişim Tarihi: 16.08.2022
15 MINUTE CITY, https://www.15minutecity.com, Erişim Tarihi: 19.08.2022.
